Lưu trữ danh mục: Nổi bật

Sự quan tâm mới đây đối với người đọc (người tiếp nhận, người nhận và người tiêu dùng), sự chú ý ngày càng tăng đối với các tiến trình giao tiếp văn học và sự chuyển hướng từ mỹ học thể hiện sang mỹ học tiếp nhận (những tiến trình diễn ra ở Tây Đức và Đông Đức gần như cùng đồng thời) dựa trên một phức hợp các nguyên nhân – mang tính chất khoa học luận cũng như tư tưởng và lịch sử xã hội. Trên cơ sở những động cơ khác nhau nên cũng khó nói là những định hướng mục tiêu nghiên cứu tiếp nhận là thống nhất với nhau. Tuy vậy, đối với những trào lưu khác nhau này cái chung là sự xóa bỏ khái niệm tác phẩm cổ truyền như nó từng được lấy làm cơ sở cho giải thích học truyền thống, kể cả lý thuyết văn học mácxit và lý thuyết phê phán. Dù cho những mô hình và nguyên lý được phát họa cho đến nay vẫn tồn tại bên nhau một cách rời rạc hoặc thậm chí mâu thuẫn nhau: chúng cần được xem là những lối tiếp cận và những kiến nghị giải pháp tìm cách vượt lên trên khái niệm văn học quen thuộc.

Thông thường trong việc thực hiện một sự cụ thể hóa một tác phẩm văn học có một số chỗ không xác định sẽ được xóa bỏ bằng việc lấp đầy một cách cụ thể hoặc chí ít sẽ được giới hạn ranh giới sự biến đổi của những cách lấp đầy có thể có. Mỗi một sự lấp dầy như vậy là sự bổ sung những cái xác định rõ ràng, xác thực cho tác phẩm, chủ yếu là ở lớp những đối tượng được mô tả 1. Sự bổ sung này có thể không có ý nghĩa gì về mặt nghệ thuật, nghĩa là không có ý nghĩa đối với việc tạo nên những chất lượng quan trọng về mặt thẩm mỹ. Như thế thì tất nhiên nó chẳng có hại gì, song từ quan điểm này thì nó không cần thiết.

Chúng ta đã đặt tác phẩm văn học vào trung tâm của việc nghiên cứu lịch sử văn học và đã theo dõi những khả năng nghiên cứu nó từ điểm nhìn của sự phát triển cấu trúc văn học và từ điểm nhìn của sự hình thành của nó. Giờ đây chúng ta đi vào nhiệm vụ chính thứ ba của việc nghiên cứu lịch sử văn học. Mỹ học cấu trúc quan niệm tác phẩm văn học là ký hiệu thẩm mỹ được xác định dành cho công chúng. Như vậy chúng ta phải thường xuyên không được rời mắt khỏi chẳng những sự tồn tại của nó mà còn cả sự tiếp nhận nó nữa; chúng ta phải lưu ý là nó được cộng đồng người đọc lĩnh hội, lý giải và đánh giá. Chỉ khi tác phẩm được đọc thì nó mới được hiện thực hoá về mặt thẩm mỹ, chỉ với điều đó nó mới trở thành đối tượng thẩm mỹ trong ý thức của người đọc. Tuy nhiên gắn chặt với sự lĩnh hội thẩm mỹ là sự đánh giá. Tiền đề của sự đánh giá là các chuẩn mực đánh giá, nhưng những chuẩn mực này lại không ổn định, cho nên giá trị của một tác phẩm từ quan điểm của những nguồn gốc lịch sử không phải là những đại lượng cố định và không biến đổi. Chính vì các quy chuẩn và các giá trị văn học luôn luôn biến đổi trong sự phát triển lịch sử nên nhiệm vụ đương nhiên của khoa học lịch sử là phải nắm bắt những sự biến đổi này.

Bài viết này đặt vấn đề tìm hiểu về ba thành tố cơ bản của văn học được nêu ở đầu đề và về các mối quan hệ qua lại giữa chúng trong cơ chế kinh tế thị trường thông qua những nhận xét chung và những thí dụ từ thực tiễn văn học Việt Nam. Ba thành tố này luôn hiện diện ở mỗi nền văn học. Không có tác giả, không có người sáng tác văn học thì không thể có tác phẩm văn học, do vậy cũng không có người đọc văn học. Các thành tố của mối quan hệ này gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động vào nhau; bỏ đi một thành tố nào sẽ không thể có một nền văn học thực sự hoàn chỉnh. Đó là một thực tế dễ nhận thấy. Và một thực tế nữa cũng dễ nhận thấy. Thực tế đó là tính chất của các thời kỳ văn học luôn có một số đặc điểm khác nhau và không phải chỉ do bản thân văn học mà là do một cái gì đó ở ngoài văn học, bao trùm lên nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực văn học. Nó thuộc về xã hội, về tính chất của xã hội, thuộc về lịch sử của sự phát triển của xã hội.